بی‌بی‌سی برای پوشش خبری پرونده‌ای درباره رفتار با مهاجران تامیل سریلانکایی که در دیه‌گو گارسیا نگهداری می‌شوند، خواهان دسترسی به این جزیره بود.

وکلای دولت بریتانیا تلاش کردند تا با یک چالش حقوقی از حضور بی‌بی‌سی در جلسه دادگاه جلوگیری کنند و حتی پس از صدور مجوز از جانب دادگاه عالی منطقه، ایالات متحده مخالفت کرد و اعلام کرد که از تامین غذا، حمل‌ونقل و محل اقامت برای افرادی که قصد دارند به این جزیره بیایند، از جمله قاضی و وکلا، خودداری می‌کند.

مکاتباتی که تابستان امسال بین دو دولت انجام شده و بی‌بی‌سی آن‌ها را مشاهده کرده، حاکی از نگرانی شدید هر دو کشور در مورد حضور رسانه‌ها در دیه‌گو گارسیا است.

در یکی از یادداشت‌های ارسالی از سوی دولت آمریکا به مقام‌های بریتانیا آمده است: «همان‌طور که پیش‌تر هم بحث شد، ایالات متحده با موضع دولت اعلی‌حضرت موافق است که بهتر است اعضای رسانه‌ها به صورت مجازی از لندن در این دادگاه حضور داشته باشند تا خطرات احتمالی برای امنیت این تاسیسات به حداقل برسد.»

وقتی بالاخره اجازه اقامت پنج روزه در جزیره به من داده شد، این مجوز با محدودیت‌های سختگیرانه‌ای همراه بود. این محدودیت‌ها تنها به پوشش دادگاه مربوط نمی‌شدند. آن‌ها شامل رفت‌وآمد من در جزیره و حتی ممنوعیت گزارش درباره خود این محدودیت‌ها نیز بودند.

درخواست‌های من برای ایجاد تغییرات جزئی در مجوز از سوی مقامات بریتانیا و آمریکا رد شد.

نیروهای شرکت امنیتی جی‌4اس (G4S) به این منطقه اعزام شدند تا از بی‌بی‌سی و وکلایی که برای شرکت در جلسه دادگاه به آنجا پرواز کرده بودند، محافظت کنند.

نمایی از جزیره دیه‌گو گارسیا، جنوبی‌ترین نقطه از مجمع‌الجزایر چاگوس، از پنجره هواپیما

وقتی با هواپیما به جزیره نزدیک می‌شوید، درختان نارگیل و پوشش گیاهی انبوه در سراسر جزیره 44 کیلومتر مربعی که شبیه رد پا است، دیده می‌شوند و میان آن‌ها سازه‌های نظامی سفید رنگ به چشم می‌خورند.

دیه‌گو گارسیا یکی از حدود 60 جزیره‌ای است که مجمع‌الجزایر چاگوس یا «قلمرو اقیانوس هند بریتانیا» را تشکیل می‌دهند. این جزایر آخرین مستعمرات بریتانیا بودند که در سال 1965 با جدا کردن آن‌ها از موریس ایجاد شدند. این جزیره تقریبا در نیمه‌راه بین شرق آفریقا و اندونزی واقع است.

هنگام نشستن روی باند در کنار هواپیماهای نظامی خاکستری، تابلویی روی یک آشیانه دیده می‌شود که نوشته: «دیه‌گو گارسیا. ردپای آزادی» و در بالای آن تصاویر پرچم‌های آمریکا و بریتانیا قرار دارد.

این اولین مورد از ارجاعات فراوان به آزادی در تابلوهای جزیره است که اشاره‌ای به پایگاه نظامی بریتانیا و ایالات متحده دارد که از اوایل دهه 1970 در اینجا وجود دارد.

در سال 1966، جزیره طبق توافقی به مدت 50 سال به آمریکا اجاره داده شد که این اجاره با امکان تمدید به مدت 20 سال دیگر همراه بود. این توافق تمدید شده و قرار است در سال 2036 به پایان برسد.

یک بسته خوشامدگویی که توسط نیروی دریایی ایالات متحده برای کارکنان اعزامی به دیه‌گو گارسیا تهیه شده است، برخی از امکانات موجود در این جزیره را نشان می‌دهد.

در ترمینال، دری با طرح پرچم بریتانیا و دیوارهایی به چشم می‌خورند که با تصاویر شخصیت‌های برجسته بریتانیایی مانند وینستون چرچیل تزئین شده‌اند.

در خود جزیره، خودروهای پلیس بریتانیا را دیدم و یک باشگاه شبانه به نام «بریت کلاب» با لوگوی بولداگ. از خیابان‌هایی با نام‌های «بریتانیا وِی» و «چرچیل رود» عبور می‌کنیم.

اما خودروها مانند آمریکا در سمت راست حرکت می‌کنند و ما با یک اتوبوس زرد رنگ که شبیه اتوبوس‌های مدرسه‌های آمریکاست، جابه‌جا می‌شویم.

دلار آمریکا به‌عنوان ارز رایج پذیرفته شده و پریزهای برق آمریکایی هستند. غذایی که در طول اقامتمان به ما داده شد شامل «تتر تاتس» - یک نوع سیب‌زمینی سرخ‌شده معروف آمریکایی - و بیسکوییت‌هایی مشابه اسکون‌های بریتانیایی بود.

تصویر آرشیوی از سال 1981 که گردان مهندسی نیروی دریایی ایالات متحده را در کنار استخر شنای دیه‌گو گارسیا نشان می‌دهد

اگرچه اداره این منطقه از لندن صورت می‌گیرد، اما بیشتر کارکنان و منابع آن تحت نظارت ایالات متحده قرار دارند.

در جریان تلاش بی‌بی‌سی برای دسترسی به جزیره، مقام‌های بریتانیا سوال‌ها را به کارکنان آمریکایی ارجاع می‌دادند. وقتی تابستان امسال آمریکا مانع برگزاری جلسه استماع دادگاه در دیه‌گو گارسیا شد، یک مقام ارشد وزارت دفاع بریتانیا گفت که بریتانیا «قادر به فراهم کردن دسترسی نبود».

او در ایمیلی به یکی از همکارانش در وزارت خارجه نوشت: «ارزیابی امنیتی ایالات متحده محرمانه است ... [آن‌ها] نشان داده‌اند که کنترل‌های بسیار سخت‌گیرانه‌ای را در نظر گرفته‌اند.»

کمیسر موقت «قلمرو اقیانوس هند بریتانیا» گفته است که نمی‌تواند مقام‌های آمریکایی را مجبور به اعطای دسترسی به بخش‌هایی از تاسیسات نظامی کند که طبق توافق بریتانیا-آمریکا توسط آمریکا ساخته شده؛ حتی اگر این منطقه تحت حاکمیت و قلمرو بریتانیا باشد.

در سال‌های اخیر، این منطقه برای بریتانیا ده‌ها میلیون پوند هزینه داشته است و بخش عمده‌ای از این هزینه‌ها تحت عنوان «هزینه‌های مهاجران» دسته‌بندی شده است. در مکاتباتی که بی‌بی‌سی بین مقا‌م‌های وزارت خارجه بریتانیا در ماه ژوئیه درباره تامیل‌های سریلانکایی به دست آورده، هشدار داده شده که «هزینه‌ها رو به افزایش است و آخرین پیش‌بینی نشان می‌دهد که این رقم به 50 میلیون پوند در سال خواهد رسید».

فضای جزیره آرام به نظر می‌رسد. سربازان و پیمانکاران با دوچرخه از کنار من عبور می‌کنند و افرادی را می‌بینم که در آفتاب بعدازظهر تنیس بازی می‌کنند و مشغول به موج‌سواری هستند.

با وجود ماهیت محرمانه دیه‌گو گارسیا، در این جزیره پیراهن‌های یقه‌دار (پولو) و دیگر هدایا به فروش می‌رسند

بر سر در یک سینما تبلیغ فیلم‌های «بیگانه» و «سرزمین‌های مرزی» به چشم می‌خورد. در کنار آن، یک سالن بولینگ و موزه با فروشگاه سوغاتی وجود دارد، اما اجازه ورود به آنجا را نداشتم.

از کنار یک فست‌فود به نام «جیکز پلِٰیس» عبور می‌کنیم و به منطقه‌ای زیبا در کنار دریا می‌رسیم که تابلویی با عنوان «منطقه شنا و پیک‌نیک» دارد. در جزیره تی‌شرت‌ها و لیوان‌هایی با برند دیه‌گو گارسیا فروخته می‌شود.

اما نشانه‌های پیوسته‌ای از پایگاه حساسی که در اینجاست، مشهود است. صبح زود می‌توان صدای تمرین‌های نظامی را شنید و نزدیک به محل اقامت ما ساختمانی حصارکشی‌شده قرار دارد که به عنوان زرادخانه شناخته می‌شود.

در تمام مدت، مقام‌های نظامی آمریکا و بریتانیا به دقت حرکات را زیر نظر دارند.

درختان نخل سواحل ماسه‌ای سفید جزیره را احاطه کرده‌اند که به گفته وب‌سایت بیوت، به یکی از تمیزترین دریاها منتهی می‌شوند.

جزیره از زیبایی طبیعی خیره‌کننده‌ای برخوردار است؛ از پوشش گیاهی سرسبز گرفته تا سواحل سفید بکر. همچنین اینجا زیستگاه بزرگ‌ترین بندپای زمینی جهان، خرچنگ نارگیلی است. کارکنان نظامی درباره خطرات کوسه‌ها در آب‌های اطراف هشدار می‌دهند.

در وب‌سایت «قلمرو اقیانوس هند بریتانیا» با افتخار نوشته شده است که این منطقه دارای «بیشترین تنوع زیستی دریایی در بریتانیا و سرزمین‌های فرادریایی بریتانیا است، و تمیزترین دریاها و سالم‌ترین سامانه‌های زیستی صخره‌ای مرجانی جهان را دارد».

اما نشانه‌هایی نیز به چشم می‌خورد که به گذشته دردناک این جزیره اشاره می‌کند.

وقتی بریتانیا کنترل جزایر چاگوس را - که جنوبی‌ترین آن دیه‌گو گارسیا است - از مستعمره سابق خود موریس گرفت، به سرعت بیش از هزار نفری را که در آنجا ساکن بودند، برای ساخت پایگاه نظامی اخراج کرد. مردم این جزایر، که از نوادگان بردگانی بودند که از ماداگاسکار و موزامبیک در دوره حکمرانی فرانسوی‌ها و انگلیسی‌ها آورده شده بودند، طی قرن‌ها زبان، موسیقی و فرهنگ خاص خود را پدید آورده بودند.

تصویر آرشیوی از سال 1960 یک ساکن جزیره چاگوس را در حال برداشت نارگیل نشان می‌دهد

من از یک مزرعه قدیمی در شرق دیه‌گو گارسیا بازدید کردم که اکنون ساختمان‌های ویرانه‌شده‌ای در آنجا وجود دارند. بیرون از خانه بزرگ مدیر مزرعه، تابلویی قرار دارد که بر روی آن نوشته شده: «خطر: سازه ناایمن. ورود ممنوع. به دستور نماینده بریتانیا».

یک خرچنگ بزرگ از در یک مهمان‌خانه متروکه بالا می‌رود. در همان منطقه، کلیسایی است که تابلویی به زبان فرانسوی در زیر صلیب آن نصب شده و روی آن نوشته شده: «بیایید برای برادران و خواهران چاگوسی خود دعا کنیم». الاغ‌های وحشی هنوز در این منطقه پرسه می‌زنند؛ بازمانده‌هایی از جامعه‌ای که نزدیک به دو قرن در اینجا حضور داشتند. دیوید واین، نویسنده کتاب «جزیره شرم: تاریخچه پنهانی پایگاه نظامی آمریکا در دیه‌گو گارسیا»، این الاغ‌ها را به عنوان یادآور «شبح‌وار» جامعه‌ای که در آنجا بود توصیف می‌کند.

در یادداشتی از وزارت خارجه بریتانیا در سال 1966، هدف بریتانیا برای حاکمیت بر جزایر ذکر شده و به‌صراحت آمده است: «هدف از این اقدام، به‌دست‌آوردن چند صخره‌ای بود که همچنان در مالکیت ما بمانند؛ هیچ جمعیت بومی جز مرغ‌های دریایی وجود نخواهد داشت.»

یک دیپلمات بریتانیایی، چاگوسی‌ها را به عنوان «چند تارزان یا پادو» توصیف کرده و پیشنهاد کرده بود که آن‌ها را «به موریس منتقل کنند». این جزایر نه تنها به دلیل موقعیت راهبردی‌شان انتخاب شدند، بلکه، همان‌طور که در سند دیگری از دولت ذکر شده بود، از آن رو بود که «به‌طور تقریبی هیچ جمعیت دائمی نداشتند». این موضوع به ایالات متحده اجازه داد تا با آزادی عمل بالا و بدون نگرانی از مسائل پیچیده یک قلمرو وابسته پرجمعیت، فعالیت کند.

دیوید واین معتقد است که این برنامه‌ها در زمانی به وجود آمدند که جنبش استعمارزدایی در جهان شتاب بیشتری گرفته بود و آمریکا در تلاش بود تا دسترسی به پایگاه‌های نظامی خود را در سراسر جهان تضمین کند. دیه‌گو گارسیا به دلیل جمعیت اندک و موقعیت راهبردی‌اش در اقیانوس هند به «گزینه اصلی» تبدیل شد. برای بریتانیا، این فرصتی بود تا روابط نظامی خود را با آمریکا تقویت کند، حتی اگر تنها «حضور نمادینی از بریتانیا» در آنجا وجود داشته باشد.

اما یک انگیزه مالی نیز در میان بود. آمریکا پذیرفت که 14 میلیون دلار تخفیف در خرید موشک‌های هسته‌ای پولاریس برای بریتانیا اعمال کند که بخشی از این توافق مخفیانه بر سر جزایر بود.

تمبرهای رسمی روز اول قلمرو بریتانیا در اقیانوس هند از سال 1969 - چهار سال پس از آن که بریتانیا مجمع‌الجزایر چاگوس را از موریس جدا کرد.

در سال 1967، روند اخراج تمام ساکنان جزایر چاگوس آغاز شد. سگ‌ها، از جمله سگ‌های خانگی را جمع‌آوری کرده و کشتند. چاگوسی‌ها تعریف می‌کنند که چگونه آن‌ها را به کشتی‌های باری منتقل کرده و به موریس یا سیشل فرستادند.

بریتانیا در سال 2002 به برخی از چاگوسی‌ها تابعیت اعطا کرد و بسیاری از آن‌ها به بریتانیا رفتند تا در آنجا زندگی کنند.

لیسبی الیزه، یکی از ساکنان چاگوس در شهادتی که چند سال بعد در دیوان بین‌المللی دادگستری ارائه کرد، گفت که مردم این مجمع‌الجزایر پیش از اخراج، «زندگی شادی» داشتند که «هیچ کمبودی» در آن احساس نمی‌شد.

او گفت: «یک روز مدیر به ما گفت که باید جزیره و خانه‌هایمان را ترک کنیم و برویم. همه ناراضی بودند اما چاره‌ای نداشتیم. آن‌ها هیچ دلیلی برای ما نیاوردند. هیچ‌کس نمی‌خواهد از جزیره‌ای که در آن به دنیا آمده، مثل حیوانات بیرون انداخته شود.»

چاگوسی‌ها سال‌هاست که برای بازگشت به سرزمینشان مبارزه می‌کنند.

موریس که در سال 1968 از بریتانیا استقلال یافت، ادعا می‌کرد که این جزایر متعلق به اوست و دادگاه عالی سازمان ملل در نظری مشورتی اعلام کرد که اداره این منطقه توسط بریتانیا «غیرقانونی» است و باید پایان یابد.

این دادگاه اعلام کرده است که جزایر چاگوس باید به موریس تحویل داده شوند تا روند «استعمارزدایی» بریتانیا تکمیل شود.

کلایو بالدوین، مشاور ارشد حقوقی دیده‌بان حقوق بشر، می‌گوید: «جابجایی اجباری چاگوسی‌ها توسط بریتانیا و آمریکا، آزار و اذیت آن‌ها به دلایل نژادی و جلوگیری مداوم از بازگشت‌ آن‌ها به وطنشان، معادل جنایت علیه بشریت است.»

«این‌ها جدی‌ترین جنایاتی هستند که یک دولت می‌تواند مرتکب شود. این جنایت استعماری تا زمانی که آن‌ها از بازگشت چاگوسی‌ها به خانه‌هایشان جلوگیری کنند، ادامه خواهد داشت.»

دولت بریتانیا پیشتر اعلام کرده است که «هیچ شکی» درباره ادعای مالکیت خود بر این جزایر ندارد و این جزایر «از سال 1814 تحت حاکمیت بریتانیا بوده‌اند».

اما، در سال 2022، بریتانیا موافقت کرد که مذاکراتی را با موریس در مورد آینده این سرزمین آغاز کند. جیمز کلورلی، وزیر خارجه وقت، گفته بود که خواهان «حل و فصل تمامی مسائل باقی‌مانده» است.

دیوید لامی، وزیر خارجه جدید، که پیش‌تر دولت‌های قبلی را به‌خاطر «بی‌توجهی به نظرات» نهادهای مختلف سازمان ملل درباره این جزایر مورد انتقاد قرار داده بود، در بیانیه‌ای گفت که بریتانیا در تلاش است تا «به توافقی برسد که منافع بریتانیا و شرکای ما را حفظ کند»، و در عین حال بر اهمیت حفظ «عملیات بلندمدت، امن و مؤثر پایگاه نظامی مشترک بریتانیا , آمریکا» تاکید کرد.

متیو ساویل، مدیر علوم نظامی در اندیشکده دفاعی برجسته بریتانیا، موسوم به روسی، می‌گوید که دیه‌گو گارسیا «به دلیل موقعیت آن در اقیانوس هند و امکاناتی مانند بندر، انبار و فرودگاه»، پایگاهی «بسیار بسیار مهم» است.

او توضیح می‌دهد که نزدیک‌ترین پایگاه بریتانیا در فاصله‌ای حدود 3400 کیلومتری و نزدیک‌ترین پایگاه آمریکا در حدود 4800 کیلومتری قرار دارد، و این جزیره همچنین برای «پیگیری فضایی و امکانات رصد» موقعیت مهمی دارد.

تانکرهای سوخت‌رسان مستقر در دیه‌گو گارسیا، سوخت‌رسانی بمب‌افکن‌های بی-2 آمریکایی را انجام دادند که از ایالات متحده برای انجام اولین حملات هوایی به افغانستان پس از حملات 11 سپتامبر پرواز کرده بودند. همچنین در جریان «جنگ علیه تروریسم» بعدی، هواپیماهایی مستقیما از خود این جزیره به افغانستان و عراق اعزام شدند.

پرسنل نیروی دریایی ایالات متحده در حال انجام امور مراقبت و نگهداری در پایگاه نظامی دیه‌گو گارسیا، 2016.

آقای ساویل می‌گوید که این پایگاه همچنین یکی از «معدود مکان‌هایی در جهان» است که برای بارگیری مجدد زیردریایی‌ها با سلاح‌هایی مانند موشک‌های تاماهاوک در دسترس است، و ایالات متحده مقادیر زیادی تجهیزات و تدارکات را برای شرایط اضطراری در آنجا مستقر کرده است.

والتر لادویگ سوم، استاد ارشد روابط بین‌الملل در کالج کینگز لندن، معتقد است که این پایگاه «نقش‌های متعدد بسیار مهمی» را ایفا می‌کند، اما «سطحی از محرمانگی وجود دارد که به نظر می‌رسد فراتر از آن چیزی است که در دیگر مکان‌ها مشاهده می‌کنیم.»

«تمرکزی شدید روی نظارت بر دسترسی و محدودیت دسترسی وجود داشته که... به نظر می‌رسد فراتر از اطلاعات عمومی ما از امکانات، قابلیت‌ها و واحدهای مستقر در آنجا است.»

در مدت حضورم در جزیره، مجبور بودم یک کارت بازدیدکننده قرمز را به گردن بیاویزم و دائما به‌ دقت تحت نظر بودم. محل اقامتم 24 ساعت شبانه‌روز تحت حفاظت بود و مردانی که بیرون بودند، زمان خروج و بازگشتم را یادداشت می‌کردند - و همیشه یک همراه با من بود.

در اواسط دهه 1980، روزنامه‌نگار بریتانیایی سایمون وینچستر تظاهر کرد که قایقش در نزدیکی جزیره دچار مشکل شده است. او حدود دو روز در خلیج ماند و موفق شد برای مدت کوتاهی به ساحل قدم بگذارد، و سپس به خارج از جزیره هدایت شد و به او گفته شد: «برو و دیگر برنگرد».

او برای من تعریف می‌کند که مقام‌های بریتانیایی در آنجا «بسیار خصمانه» رفتار کردند و جزیره را «فوق‌العاده زیبا» توصیف می‌کند. بیش از دو دهه بعد، که هواپیمای رئیس‌جمهوری آمریکا برای سوخت‌گیری در آنجا توقف کرد، یک خبرنگار مجله تایم حدود 90 دقیقه در جزیره وقت سپری کرد.

مدت‌ها شایعاتی در مورد استفاده‌های مختلف از دیه‌گو گارسیا مطرح بوده است، از جمله استفاده از آن به‌عنوان پایگاه مخفی سیا - مکانی برای نگهداری و بازجویی از مظنونان به تروریسم.

دولت بریتانیا در سال 2008 تایید کرد که در سال 2002 پروازهای انتقال مظنونان به تروریسم در این جزیره فرود آمده‌اند، بعد از اینکه سال‌ها اطمینان داده بودند چنین اتفاقی رخ نداده است.

دیوید میلیبند، وزیر خارجه وقت در آن زمان به پارلمان گفت: «بازداشت‌شدگان از هواپیما پیاده نشدند و دولت آمریکا به ما اطمینان داده است که هرگز هیچ بازداشت‌شده آمریکایی در دیه‌گو گارسیا نگهداری نشده است. تحقیقات آمریکا نشان می‌دهد که هیچ مدرکی از انتقال بازداشت‌شدگان از دیه‌گو گارسیا یا سرزمین‌های فرادریایی دیگر، یا از طریق خود بریتانیا وجود ندارد».

سال‌ها بعد، لارنس ویلکرسون، رئیس دفتر وزیر خارجه سابق آمریکا، کالین پاول، به وایس نیوز گفت که منابع اطلاعاتی به او گفته بودند که از دیه‌گو گارسیا به‌عنوان مکانی «برای نگهداری موقت و بازجویی از افراد به‌صورت گاه‌به‌گاه» استفاده شده است.

بمب‌افکن نیروی هوایی ایالات متحده در اکتبر 2001 از دیه‌گو گارسیا برخاست و به سمت افغانستان رفت.

«پس از آخرین باری که محل اقامتم در جزیره را ترک کردم، ایمیلی دریافت کردم که از من به خاطر اقامت اخیرم تشکر کرده بود و خواسته بود برایشان بازخوردی بفرستم. در ایمیل نوشته شده بود: `ما می‌خواهیم هر مهمان تجربه‌ای خوشایند و راحت داشته باشد`.»

قبل از پرواز، گذرنامه‌ام با نشان‌واره این سرزمین مهر شد. شعار آن می‌گوید: «In tutela nostra Limuria»، یعنی «لیموریا تحت سرپرستی ما است» است. این عبارت به یک قاره افسانه‌ای و گمشده در اقیانوس هند اشاره دارد.

قاره‌ای که وجود ندارد، نماد مناسبی برای جزیره‌ای است که وضعیت قانونی‌اش در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و از زمان اخراج چاگوسی‌ها، تنها افراد معدودی اجازه دیدن آن را داشته‌اند.

انتظار می‌رود حکم پرونده قضایی مربوط به رفتار با تامیل‌های سریلانکا در این جزیره، به زودی صادر شود و بی‌بی‌سی در زمان مناسب در این مورد گزارش خواهد داد.